۱۴- رابطه ی حکومت امام علی با مردم
دموکراسی و
تجربه‌‌ی حقایق
(14)
فهرست
پیشگفتار
تولد دموکراسی در یونان
تجربه ی دمکراتیک ، مرحله ای گذار
نظریه کلاسیک دمکراسی
نظریه رقابتی
اسطوره ی دموکراسی
دمکراسی کثرت گرایان و نظریه ی فرهنگی
دمکراسی سوسیالیستی و دمکراسی های متعهد
دمکراسی لیبرال و جهانی شدن
دمکراسی و حوزه عمومی
دمکراسی و پدیده ی دولت - ملت
نظری پراگماتیک به مدرنیته و جامعه ی دمکراتیک
گفتمان های دولت مردم سالار
بررسی دمکراتیزه شدن عملی
گذری بر کلیات نظری دمکراسی
الگوی جهانی دمکراسی
دمکراسی دینی
بنیانهای تفاوت
تاریخ مسلمانان و مساله ی دمکراسی
برخورد امام علی (ع ) و مساله ی قدرت و اقتدار
رابطه حکومت امام علی با مردم
نگاهی دوباره
اراده ی برتر
منابع
رابطه‌ی حکومت امام علی با مردم
چنانکه پیش از این دیدیم سخن از مردم سالاری مانند دموکراسی‌های امروز در زمان صدر اسلام ناممکن است و از سویی محور بحث ما مردم سالاری است ، لذا بد نیست نکاتی در خصوص رابطه‌ی حکومت مولای متقیان با مردم آورده شود و قضاوت و مقایسه و تطبیق این موارد را فعلاً رها کنیم . به این منظور با ذکر پاره‌ای از ویژگی‌های حکومت علی (ع) در رابطه با مردم می‌پردازیم :
1ـ تنفر از ستمکاری : «چگونه بر کسی ستم نمایم برای نفسی که به شتاب می‌پوسد[1]»
2ـ حق انتقاد و نفی چاپلوسی : «مردم! برای اطاعت من از خداوند ، مرا ستایش نکنید و همچون جباران ، چاپلوسانه با من سخن نگویید . نزد من از حق‌گویی و مشورت به عدل خودداری نکنید[2]»
3ـ حکومت براساس بیعت مردم نه حق‌خدادادی : «مردم با من بیعت کردند ، نه به دلیل مزد ، نه قدرتی که بر آنها چیره باشد[3] یا «شما حق را پسندید و من شما را به آنچه کراهت دارید مجبور نمی‌کنم[4]»
4ـ حقوق متقابل مردم وحکومت: «حق من بر شما این است … و حق شما بر من…[5]»
5ـ حفظ حق انتقاد براساس مدارا با منتقدین : برای این مورد به کتابهای علی و صلح جهانی نوشته‌ی محمد خامنه‌ای و علی و فرزندانش نوشته‌ی طه حسین می‌توان رجوع کرد ، مجموعه آثار ، علی ، دکتر علی شریعتی و جاذبه و دافعه‌ی علی شهید مطهری نیز مفید خواهند بود .
6ـ بخشش: «آنچنان رفتار کن که نترسند و بدانند گذشته‌ی خطاکاران را بخشیده‌ای …[6]»
7ـ نظارت مستمر بر عمال حکومتی : « به خدا سوگند اگر در احوال عمومی خیانت کرده‌ای ، یا عاملان تو خیانت کنند و سهل‌گیری ، بر تو سخن خواهم گرفت[7]»
یا
«فروتن باش اما زیر دستان خود را کنترل کن تا بر مردم یاغی نشوند و نپندارند که برتری حق آنان است[8]»
یا
«کاری نکنید که مردم برای تأمین مخارج زندگی غلامان خود را بفروشند[9]»
یا
«خوش رفتار باش با مردم که یا برداری دینی تو یا همسرشت تو هستند[10]»
9ـ توجه عملی به مردم : « اگر رعیت گمان بر ستمگری تو بردند عذر بخواه و دلیل‌ات را آشکار کن و حتی گمانهای نادرست را پاسخ گوی[11]»
یا
«بترس از ریختن خون به ناحق و حتی ریختن خون ، نخستین چیزی که بین بندگان حکم گردد در رستاخیز خون‌های ریخته شده است[12]»
10ـ دوری از تشریفات :
«نباید از تشریفات در برخورد با مردم استفاده کنی ، تأثیر بر خود مستقیم و حس حقوق یکسان با تو مهم است»
یا
«برو به مأموریت خود و با اتکا به خدای یگانه‌ی بی‌همتا … و حق خدای را از اموال آنها بگیر[13]»
یا
«به خدا سوگند ، استقبال و دویدن شما به دنبال حاکمان سودی ندارد و هرگز چنین نکنید .[14]»
11ـ تساوی حقوق افراد در جامعه (حاکمان و مردم) :
بخصوص جلوگیری از سوء استفاده‌ی نزدیکان به خاطر خویشاوندی یا رفاقت با حاکم جامعه ، درایت زمینه داستان عقیل و آهن گداخته‌ای که علی به دستش نزدیک کرد و امثال آن بسیاراند .
12ـ نحوه‌ی عمل علی پیش و پس از حکومت :
وی که منتقد سیاستهای ظالمانه‌ی حکومتی بود پس از مردم نیز به مردم همان حق را می‌داد و فرصتی را که پیش از حکومت می‌طلبید هیچگاه فراموش نکرد . درباره‌ی توضیع این مورد به مجموعه آثار دکتر علی شریعتی به نام «علی» مراجعه شود .
13ـ عدم اعتقاد به اینکه با ابزار و افرد نا صالح و اعمال نادرست می‌توان حکومت را تحکیم کرد و آنگاه با اصلاح امور پرداخت چنانکه نیکلسن گفته است و از بوعلی سینا نیز قریب به این مضمون را آورده‌اند که : «علی شجاع و جوانمرد بود اما سیاست و زرد نبود» و معنای این سیاست‌ورزی پرواضح است . برای روشنتر شدن این مورد به کتاب جاذبه و دافعه‌ی علی مرتضی مطهری یا شرح نهج‌االبلاغه‌ی علامه جعفری می‌توان مراجعه کرد .
[1] ـ فیض‌الاسلام، نهج‌البلاغه، چاپ 65، صفحه 713
[2] ـ همان ص 687
[3] ـ عبدالعلی بازرگان نهج‌البلاغه، 1374، صفحه 134
[4]ـ همان ص 84
[5] ـ فیض‌الاسلام …، ص 662
[6] ـ فیض‌الاسلام … ص 838
[7] ـ همان ص 871
[8] ـ همان ص 888
[9] ـ همان ص 985
[10] ـ عبدالعلی بازرگان … ص 168
[11] ـ همان
[12]ـ همان
[13] ـ همان ص 150
[14] ـ هنگام ورود به مداین
